Yangından korunma tesisatı bina içi ve bina dışı olarak iki kısımda incelenir.

Bina dışı yangın söndürme sistemlerinde yer altı ve yer üstü yangın hidrantları kullanılırken

Bina içi yangından korunma tesisatında , “Boru – Hortum”, “Sprinkler (yağmurlama)”, “Kimyasal Söndürme Sistemleri” kullanılır.

Yangın tesisatı tasarımında belediye ve itfaiyelerin hazırladıkları şartnameler ve yönetmelikler ulusal ve uluslar arası standartların yanında sigorta şirketlerinin şartnameleri esas alınır. Bu yönetmeliklere göre ;

·         Yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan konut haricindeki bütün yapılar, 

·         Yapı yüksekliği 51.50 m’yi veya 17 katı geçen konutlarda

·         Toplam alanı 600 m2 den büyük kapalı otoparklarda,

·         Birden fazla katlı bir bina içerisindeki yatılan oda sayısı 100’ü veya yatak sayısı 200’ü geçen otellerde, yurtlarda, pansiyonlarda, misafirhanelerde ve yapı yüksekliği 21.50 m’den fazla olan bütün yataklı tesislerde, 

·         Toplam alanı 2000 m2’nin üzerinde olan katlı mağazalarda, alışveriş, ticaret, eğlence ve  toplanma yerlerinde, 

·         Toplam alanı 1000 m2’den fazla olan, kolay alevlenici ve parlayıcı madde üretilen veya  bulundurulan yapılarda

Yangın Söndürme Sistemi yapılması zorunludur.

1-) SULU SÖNDÜRME SİSTEMLERİ

  Konutlar dahil tüm yüksek yapılar, alışveriş merkezleri, otoparklar, konaklama, eğitim sağlık hizmeti, ticaret, depolama, üretim ve bunlar gibi amaçlarla kullanılan apılarda mekan özelliklerine bağlı olarak uygun tipte sprinkler başlıklarını içeren sistemler kullanılmalıdır.

Binaların kullanım alanına göre tehlike grupları değiştiğinden dolayı tasarıma başlamadan önce tehlike grubunun belirlenmesi önemlidir.

Suyun bulunabilir ve ekonomik bir madde olması, yangınla mücadelede suyun önemli bir rol  oynamasını sağlamıştır.

Sulu söndürme sistemleri ;

·         Islak Borulu Sprinkler Sistemi

·         Kuru Borulu Sprinkler Sistemi

·         Deluge Sprinkler Sistemi

·         Preaction Sprinkler Sistemi

olarak adlandırılmaktadır. Özellikle yanıcı sıvı yangınlarının söz konusu olduğu alanlarda, suyun etkisini arttırmak için bazı köpük konsantreleri özel düzenekler yardımı ile sisteme ilave edilmektedir.

A-) Su Sisi Sistemi (Water Mist )

  Yüksek Basınçlı Su Sisi Sistemleri kullanılan özel nozullar aracılığı ile suyu mikron mertebesinde sis halinde boşaltır. Su damlacığının yüzey alanı maksimum hale geldiğinden ortam ısısı sayesinde hızlı bir buharlaşma meydana gelir. Buharlaşan su ortam ısısını düşürür. Aynı zamanda oksijen ile yer değiştirdiği için oksijen seviyesini düşürür ve yangını hızlı bir şekilde kontrol altına alır. Konvansiyonel sulu sistemlerinin aksine kullanılan su hacmi az olduğundan, su tarafından verilen hasar ciddi oranda azalır ve sudan maksimum verim alınır.

Bu sistemin temel karakteristikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

·         Çevreye ve ozon tabakasına zarar vermez.

·         Ortam ısısını emerek ve oksijen miktarını düşürerek söndürme yapar.

·         Lokal söndürme amaçlı kullanılabilir.

·         Toksik gazların ve dumanın yıkanarak uzaklaştırılmasını sağlar.

·         Yaşam mahallerinde güvenle kullanılabilir.

·         Konvansiyonel sistemlere nazaran , su tarafından oluşturulan hasarı mimimum seviyede tutar.

·         Korunan ekipmanlar için son derece güvenlidir.

·         Yeniden parlamayı önler.

·         Seçici vanalar yardımıyla çoklu boşaltma olanağı sağlar.

·         Su ihtiyacı az olduğundan boru çapı minimumdur.

·         Küçük mahallerde bataryalı tipleri kullanılabilirkern büyük mahallerde ise pompalı modelleri kullanılabilir.

B-) Yangın Dolapları

  Hortum serme ve bağlama gibi eğitimlere sahip olmayan personelin bulunduğu yapılarda kullanılan ve hortum uzunlukları 30 metreye kadar olan dolap çeşitleridir. Özel durumlarda boru boyları 30 metreyi geçebilsede kullanım açısından zor olacağından dolayı bu tavsiye edilmemektedir. Sıva üstü, sıva altı, cihaz bölmeli köpüklü tip , sac veya cam kapaklı modelleri mevcuttur. Genellikle yangın hidrantları ile birlikte kullanılırlar. Ülkemizde genellikle 2” ve 2 ½” çapında hortumlar tercih edilmektedir.

(Gemlik 2012 Borusan)

2-) KÖPÜKLÜ SÖNDÜRME SİSTEMLERİ

  Yangın söndürme köpüğü, köpük konsantresinin su ve hava ile basınç altında oluşturduğu kabarcıklar topluluğuna verilen isimdir.

Yangın köpükleri genleşme oranlarına göre ;

·         Düşük Genleşmeli Köpükler  ( 20:1’e kadar)

·         Orta Genleşmeli Köpükler ( 20:1 – 200:1 arası)

·         Yüksek Genleşmeli Köpükler ( 200:1’den yüksek)

olarak 3 başlıkta incelenebilir.

İyi yapılmış köpüklerden beklenen özelliklerden bazıları;

·         Sağlamlık

·         Yapışkanlık

·         Buhar tutma

·         Yeniden parlamanın engellenmesi

·         Yangını hızlı kilitleme

·         Isıya dayanıklılık

·         Yangını etkili bir biçimde söndürmesi

A-) Düşük Genleşmeli Köpüklü Söndürme Sistemleri

Gelişen endüstri ile birlikte, özellikle üretim proseslerine çok sayıda kimyasal madde girmekte ve bu da yangın riskini arttırmaktadır. Su ile söndürmenin mümkün olmadığı ve ya çok miktarda su kullanımı gereken durumlarda suya köpük konsantreleri eklenerek yangına müdahale edilmektedir. Sıvı yangınlarında kullanılabileceği gibi A sınıfı yangınlarda da son derece etkili bir yangın söndürme sistemi olarak kullanılabilirler. Özellikle petrokimya tesisleri, yanıcı-parlayıcı madde üretimi yapılan ve ya depolanan tesislerde köpük kullanımı oldukça yaygındır. Bu tip sistemler manuel ya da otomatik olarak tasarlanabilir.

B-) Yüksek Genleşmeli ( HI-EX ) Köpüklü Söndürme Sistemleri

Özel köpük konsantresi ve köpük jeneratörleri kullanılarak, su ve köpük karışımının ortalama 600:1  - 900:1 oranında genleştirilmesi ile elde edilen büyük köpük kabarcıklarının bir arada bulunduğu söndürme sistemleridir.

Genellikle bu sistemlerde kullanılan jeneratörler dışarıdan bir enerjie ihtiyaç duymayıp mevcut pompa basıncını kullanarak su ve köpük karışımını özel nozullar vasıtası ile çarptırma yüzeyine göndererek genleşmesini sağlar.

 Yüksek genleşmeli köpüklü söndürme sistemi jeneratörleri köpük yapmak için gerekli havayı ortamdan temin edebilecekleri gibi dışarıdan da temin edebilirler. Yeni nesil köpük jeneratörleri sıklıkla iç ortam havasını kullanarak köpük üretmektedir. İç ortam havasını kullanmak içerideki oksijeni azaltacağından dolayı söndürme olayına ilave bir katkı sağlar. Ortamda yanma ile ortaya çıkan ısı ve zararlı gazlar köpük içerisine hapsedilir. Ortamdaki oksijen seviyesini ve ortam ısısını azaltarak söndürmeyi sağlar.

  Köpüklü söndürme sistemleri kullanım alanları:

·         Kimya Fabrikaları

·         Solvent ve Hidrokarbon Depolama Alanları

·         Boya Üretim ve Depolama Alanları

·         Katı Malzeme Depoları

·         Raflı Depolama Alanları

·         Jeneratör ve Motor Test Odaları

·         Kablo ve Tesisat Galerileri

·         Enerji Üretim Alanları

·         Jeneratör Odaları

·         Uçak ve Helikopter Hangarları

·         Gemi Makine Daireleri ve Kargo Alanları

·         Kazan Daireleri

·         Yanıcı, Parlayıcı Ortamlarda Buhar Bastırma

·         Endüstriyel Uygulamalar

3-) GAZLI SÖNDÜRME SİSTEMLERİ

Gazlı söndürme sistemlerinde kullanılan bir çok gaz vardır. Fakat hangi gazın kullanılacağı ;

·         Uygulamanın şekline

·         Uygulama yapılacak alana

·         Kullanım amacına

·         Yatırım , bakım ve yeniden dolum maliyetine

·         Gaz silindirleri ile korunan alan arasındaki mesafeye

·         Lokal bulunabilirliğe

·         Çevreci olmasına

vb. etgenlere göre değişiklik göstermektedir. Bu nedenle uygulama yapmadan önce, seçim kriterleri doğru bir şekilde analiz edilerek, mahalin gerekliliklerine uygun söndürücü gaz tercih edilmelidir.

Eğer uygulamanın yapılacağı yerde insan bulunuyorsa, seçilen gazın insana zarar vermemesi temel gerekliliktir. Böyle yerlerde FM-200 (HFC – 227ea), Novec 1230, IG-01 (Argon) vb. gazlar bu tip yerlerde kullanılabilir.   gazının ise insan bulunan yerlerde kullanılmaması ya da şartlı kullanılması tavsiye edilmektedir.

Gazlı söndürme sistemlerinin başarısı uygulandıkları mahak içinde gerekli söndürme konsantrasyonuna erişimlerine bağlıdır. Bu nedenle gazlı söndürme sisteminin kullanıldığı mahalde gaz kaçakların önlenmesi ve net hacminin hesaplanıp buna göre sistemin tasarımı yapılmalıdır.

Gazlı söndürme sistemlerinde  Lokal Koruma da yapılabilmektedir. Bu amaçla  gazı kullanılmaktadır.

 4-) YANGIN ALGILAMA VE ALARM SİSTEMLERİ

Günümüzde yangın algılama ve alarm sistemleri giderek yaygınlaşmaktadır. Özellikle Avrupa Birliği Uyum Yasaları ve Türkiye Yangından Korunma Yönetmeliği’nin yürürlüğe girmesi ile hem kamu hem de özel sektörde yangın alarm sistemlerinin kullanım alanları giderek yaygınlaşmaktadır.

Yangın  algılama ve alarm sistemlerinin temel işlevi yangın kaynağının kısa sürede bulunmasını sağlamaktır. Bu nedenle bu sistemler tasarlanırken yangın potansiyeli fazla olan yerler dikkate alınmalı ayrıca algılayıcı tipi ortam koşullarına uygun seçilip sistem tasarlanmalıdır.

Modern teknoloji sayesinde, yangının birden çok belirtisini algılayabilen ve bu bilgileri, farklı mahal ve çevresel koşullara göre değerlendirebilen algoritmalara sahip sistemler ortaya çıkmıştır. Bu sistemler sayesinde yanlış alarmsız, hızlı yangın algılama ve uyarı mümkün hale gelmiştir.

Yangın algılama ve alarm sistemleri prensip olarak kendi içinde Konvansiyonel ve Adresli olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Konvansiyonel sistemler genellikle küçük mekanlarda kullanılırken adresli sistemler ise mekanların daha büyüdüğü, riskin farklılaştığı ve nokta tespitinin önemli olduğu noktalarda kullanılmaktadır.

5- SPESİFİK SİSTEMLER

Gelişen teknoloji, yangından korunum sistemleri konusunda yenilikleri beraberinde getirmiştir. Özellikle  spesifik riskleri kontrol etmek ve ya söndürmek için o risk grubuna özel çözümler üretilmiş ve bu çözümler denenip kendini ispatladıktan sonra paket sistemlere dönüştürülmüştür.

 Mutfak Davlumbaz Söndğrme Sistemleri , Kuru Tozlu Söndürme Sistemleri, Araç ve ya İş Makinesi Söndürme Sistemleri , Kıvılcım Yakalama ve Söndürme Sistemleri bu kapsamda değerlendirilebilir.

Ayrıca yangın kapıları, yangın ve duman perdeleri, duman tahliye sistemleri, yangın durdurucu malzemelerle yapılan uygulamalar da spesifik sistemler başlığı altında değerlendirilebilirler.

6-) POMPALAMA SİSTEMLERİ

Binalarda yangınla mücadele kapsamında en yaygın uygulanan yöntemlerden birisi sulu söndürme sistemleridir. Bu tür sistemlerinin kalbi sayılan pompaların hatalı veya eksik ekipmanlarla kullanımı, tüm sistemin çalışmamasına neden olur. Bu nedenle yangın pompalarının seçiminde, montajında ve bakımında ne kadar çok dikkat edilirse yangın felaketinin karşımıza çıkma riski o kadar azaltılmış olur. Binalarda yangınla mücadele sistemlerini projelendirirken, yönetmeliklere azami duyarlılıkta uyulmalı ve bunu yapmak için sistem bileşenlerinin hangi amaçla kullanıldıklarını bilmeli veya konusunda uzman kişilere danışılmalıdır. 

Türkiye genelini kapsayan binaların yangından korunmasına dair ilk yönetmeliğin 2000’li yılların başlarında yürürlüğe girmesiyle, yangınla mücadele sistemlerinde gerek ürün tasarımı gerekse tesisat projelendirmesi açısından ciddi gelişmeler kaydedilmiştir. Türk Standardları Enstitüsü de bu konuda 2007 yılında yangınla mücadelede sabit söndürme sistemleri ile ilgili bir standart yayınlamıştır. Bu standarda uygun sistemlerde kullanılacak yangınla mücadele hidroforlarının tasarım ve montajında uyulması gereken kriterler de tanımlanmıştır. 

Yangın sistemlerinde kullanılan pompalar, yangın esnasında tesisat dirençlerini yenerek daha önceden hesaplanmış su çıkış ağızlarındaki basıncı ve gerekli debiyi karşılayacak şekilde projelendirilir ve seçilirler. Yangın pompaları, temel olarak yağmurlama sistemleri yani sprinkler tesisatını, yangın dolaplarındaki hortum tesisatını ve itfaiye su alma ağızları dediğimiz hidrant tesisatlarını basınçlandırır. Yangın pompa sistemleri ana pompalar ve jokey pompadan oluşur. Ana pompalar mutlaka yedekli olarak projelendirilmelidir. Sistemde bir ana yangın pompası kullanılması halinde, aynı kapasitede yedek bir pompa da olması gerekir. Birden fazla pompa olması halinde, toplam kapasitenin en az %50’si yedeklenmek şartıyla, yeterli sayıda yedek pompa kullanılır. Örneğin 2 asıl 1 yedek pompanın olduğu bir sistemde, pompaların her biri sistem kapasitesinin %50’sini karşılayacak şekilde seçilebilir. Ayrıca genelde pompaların tahrik mekanizmaları farklı seçilir. Örneğin bir pompa elektirik motorluysa diğer pompa dizel motorlu seçilebilir böylece elektirik kesilse bile pompaların çalışması sağlanır.

Jokey pompalarının görevi, uzun zamandır kullanılmayan yangın tesisatında eğer herhangi bir kaçak  yüzünden su kaybı varsa bu su kaybını karşılamak ve böylece her zaman hazırda yeterli basınç ve debide sistemde su olmasını sağlamaktır.